وقتی یک گوشی هوشمند در سوئد به فروش می‌رسد، ممکن است اجزای آن از پنج کشور مختلف آمده باشد و در کارخانه‌ای در شرق آسیا مونتاژ شده باشد. این‌جا نقش لجستیک آغاز می‌شود؛ همان شبکه عظیم و پیچیده‌ای که کالاها، خدمات و اطلاعات را از نقطه‌ای در جهان به نقطه‌ای دیگر منتقل می‌کند. در دنیایی که اقتصاد کشورها بیش از هر زمان دیگری به هم وابسته است، حمل و نقل بین المللی به یک ستون حیاتی در ساختار تجارت جهانی تبدیل شده است. اما همین ستون، تحت‌تأثیر نوسانات، بحران‌ها و فرصت‌های اقتصاد جهانی قرار دارد؛ تأثیری که روزبه‌روز پررنگ‌تر می‌شود.
در این مقاله، تلاش شده است تصویری روشن از تأثیر اقتصاد جهانی بر حمل و نقل بین‌المللی ارائه شود. اگر علاقه‌مندید بدانید چگونه روندهای اقتصادی، سیاسی و فناورانه بر مسیر جابه‌جایی کالا در سطح جهان اثر می‌گذارند، مطالعه این مطلب می‌تواند برای شما ارزشمند باشد.
لجستیک، قلب تپنده اقتصاد جهانی
در نگاه اول، لجستیک شاید تنها جابه‌جایی کالا به نظر برسد، اما حقیقت این است که عملکرد اقتصادی کشورها، رشد تجارت، امنیت غذایی، تولید صنعتی و حتی استاندارد زندگی مردم تا حد زیادی به یک سیستم حمل و نقل بین‌المللی مؤثر و پایدار وابسته است. طبق گزارش‌های معتبر، هزینه‌های لجستیک در کشورهای توسعه‌یافته بین ۸ تا ۹.۵ درصد و در کشورهای در حال توسعه تا ۱۸ درصد قیمت نهایی کالاها را تشکیل می‌دهد.
چرا عملکرد لجستیکی با رشد اقتصادی گره خورده است؟
عملکرد بهتر در بخش لجستیک به معنای کاهش هزینه‌ها، سرعت بیشتر در زنجیره تأمین و توان بالاتر در پاسخگویی به نیاز بازار است. این یعنی تجارت آسان‌تر، صادرات متنوع‌تر و جذابیت بیشتر برای سرمایه‌گذاری خارجی. کشورهایی که زیرساخت لجستیکی مناسبی دارند، نه‌تنها کالاهای خود را بهتر صادر می‌کنند، بلکه در نقش «هاب منطقه‌ای» هم ظاهر می‌شوند.
اقتصاد جهانی و اختلال‌های غیرمنتظره در زنجیره تأمین
در چند سال اخیر، موجی از بحران‌های جهانی، تاب‌آوری لجستیک بین‌المللی را به چالش کشیده است. همه‌گیری، تنش‌های ژئوپلیتیکی و نوسانات اقتصادی، به وضوح نشان داده‌اند که زنجیره‌های تأمین سنتی دیگر به‌اندازه گذشته قابل اتکا نیستند. شرکت‌ها و دولت‌ها بیش از هر زمان دیگری به ضرورت بازنگری در ساختارهای لجستیکی پی برده‌اند؛ چراکه پایداری زنجیره تأمین مستقیماً به عملکرد اقتصادی و امنیت عرضه وابسته است.
همه‌گیری و جنگ‌ها: ریشه اختلال در زنجیره جهانی
همه‌گیری کووید-۱۹ با قرنطینه‌ها، کمبود نیروی کار، ازدحام بنادر و افزایش هزینه حمل، بازار حمل و نقل بین المللی را شوکه کرد. هنوز از این بحران بیرون نیامده بودیم که جنگ روسیه و اوکراین آغاز شد و هزینه‌های لجستیکی را بیش از پیش بالا برد. انسداد مسیرهایی مانند کانال سوئز و حمل‌ونقل در دریای سرخ در سال ۲۰۲۴، نشان می‌دهد که اختلال در زنجیره تأمین همچنان یکی از مهم‌ترین ریسک‌های جهانی است.
تنش‌های ژئوپلیتیکی و تغییر مسیرهای تجاری
تحریم‌ها، تعرفه‌های تجاری و بی‌ثباتی سیاسی باعث شده بسیاری از شرکت‌ها به جای برون‌سپاری تولید، به سمت تولید نزدیک‌تر (Nearshoring) و همکاری با کشورهایی بروند که ریسک سیاسی کمتری دارند. در این میان، شرکت‌های حمل و نقل بین‌المللی باید انعطاف‌پذیری بالاتری در طراحی مسیرهای خود داشته باشند.
فشار هزینه‌ای: از سوخت تا نرخ بهره
در دنیای امروز، لجستیک یکی از پرهزینه‌ترین بخش‌های هر زنجیره تأمین است. این هزینه‌ها به‌طور مستقیم تحت‌تأثیر سیاست‌های کلان اقتصادی، نرخ بهره و قیمت سوخت قرار دارند.
تورم و افزایش هزینه‌ها
در سال‌های اخیر، هزینه اجاره انبار در جهان ۱۱.۸ درصد رشد داشته است. هزینه نیروی کار نیز همچنان رو به افزایش است و کمبود نیروی انسانی به تشدید این فشار کمک کرده است. در بسیاری از کشورها، شرکت‌های فعال در حوزه حمل بار بین المللی با مشکل نقدینگی روبه‌رو شده‌اند.
نرخ بهره و دشواری گسترش کسب‌وکار
بانک‌های مرکزی با افزایش نرخ بهره به دنبال کنترل تورم هستند، اما همین تصمیم، بار مالی سنگینی بر دوش شرکت‌ها گذاشته است. اقساط بالاتر، سخت‌گیری در اعطای وام و کاهش نقدینگی باعث شده گسترش شبکه‌های انبار یا خرید تجهیزات جدید برای بسیاری از شرکت‌ها به یک رؤیای دور تبدیل شود.
فناوری؛ ناجی یا ابزار بقا؟
در دنیایی که تغییر با سرعت اتفاق می‌افتد، تنها شرکت‌هایی زنده می‌مانند که خود را با فناوری تطبیق دهند. تحول دیجیتال، حالا دیگر یک انتخاب نیست، بلکه یک ضرورت است.
لجستیک هوشمند: از اتوماسیون تا تحلیل پیشرفته
اتوماسیون فرآیندهای تکراری، استفاده از ربات‌ها، هوش مصنوعی برای پیش‌بینی تقاضا و سامانه‌های مدیریت انبار نسل جدید (WMS)، همگی در حال متحول کردن صنعت لجستیک هستند. شرکت‌هایی که در این مسیر پیشرو هستند، توانسته‌اند هزینه‌های خود را تا ۵۰ درصد کاهش دهند و بهره‌وری را به میزان چشم‌گیری افزایش دهند.
شفافیت، چابکی و تجربه بهتر مشتری
سیستم‌های ردیابی بلادرنگ، یکپارچه‌سازی اطلاعات و ارتباط بهتر بین بخش‌های مختلف زنجیره تأمین، باعث افزایش رضایت مشتری و کاهش خطاهای انسانی شده است. به همین دلیل، شرکت حمل و نقل بین المللی که فناوری‌محور باشد، در آینده‌ای نزدیک جایگاه بسیار بهتری خواهد داشت.
ایران و لجستیک جهانی؛ بازیگری در حاشیه یا فرصت طلایی؟
با وجود موقعیت جغرافیایی منحصربه‌فرد ایران که امکان اتصال شرق و غرب را فراهم می‌کند، صنعت لجستیک کشور با چالش‌های متعددی مواجه است. براساس گزارش بانک جهانی در سال ۲۰۲۰، ایران با قرار گرفتن در رتبه ۱۲۳ شاخص عملکرد لجستیک (LPI) در میان ۱۳۹ کشور، به‌وضوح از رقبا عقب افتاده است. این افت حاصل ترکیبی از مشکلات داخلی و فشارهای خارجی است.
ازجمله مهم‌ترین موانع داخلی می‌توان به فرسودگی ناوگان حمل‌ونقل، زیرساخت‌های ناکافی در حمل‌ونقل و فناوری اطلاعات، نبود متولی واحد برای سیاست‌گذاری و فرآیندهای پیچیده و ناکارآمد گمرکی اشاره کرد. در کنار این عوامل، تحریم‌های بین‌المللی و نوسانات شدید نرخ ارز نیز به دشواری فعالیت شرکت‌های فعال در حوزه حمل و نقل بین المللی افزوده‌اند. این نوسانات، هزینه انتقال وجوه بین‌المللی را بالا برده و در برخی موارد، امکان همکاری مالی با شرکت‌های خارجی را از بین برده است. همچنین، گزارش‌ها نشان می‌دهد که هزینه حمل یک کالا از بندرعباس به تهران گاهی تا ۶۰٪ بهای نهایی کالا را تشکیل می‌دهد، که درنهایت این هزینه به مصرف‌کننده منتقل می‌شود.
بااین‌حال، ایران با برخورداری از موقعیتی ژئوپلیتیکی مهم، همچنان ظرفیت بالایی برای تبدیل‌شدن به یک هاب لجستیکی منطقه‌ای دارد. تحقق این هدف اما مستلزم اصلاحات اساسی است: تعیین متولی مشخص، حذف قوانین موازی، تدوین یک چارچوب قانونی یکپارچه و ایجاد هاب‌های لجستیکی پیشرفته ازجمله اقداماتی است که می‌تواند مسیر را برای ارتقاء جایگاه ایران در عرصه حمل بار بین المللی هموار سازد.
جمع‌بندی
اقتصاد جهانی هر روز پیچیده‌تر می‌شود و با آن، زنجیره‌های تأمین و لجستیک نیز پیچیدگی بیشتری پیدا می‌کنند. از بحران‌های ژئوپلیتیکی تا تحولات فناوری، از تورم جهانی تا رشد تجارت الکترونیک، همه‌چیز در حال تغییر است. در این میان، حمل و نقل بین المللی نه‌تنها باید خود را با این تغییرات هماهنگ کند، بلکه باید با نوآوری و تصمیم‌گیری هوشمندانه، در دل این چالش‌ها فرصت بسازد. شما چه دیدگاهی دارید؟ آیا ایران می‌تواند با تکیه بر موقعیت جغرافیایی و اصلاح ساختار داخلی، به بازیگر کلیدی در صنعت لجستیک منطقه تبدیل شود؟ دیدگاهتان را با ما در میان بگذارید.
تحریریه ICTNN شبکه خبری
