درباره فرزند آزمایشگاه و وضعیت حقوقی آن بخوانیم

تلقیح به معنای تلقیح است و لقاح مصنوعی به فرآیندی اطلاق می شود که در آن امکان باروری زنان بدون رابطه جنسی و با استفاده از ابزار پزشکی فراهم می شود.

این روش یکی از راه حل های موثر برای درمان ناباروری محسوب می شود و سالانه هزاران کودک از طریق آن متولد می شوند. اما وضعیت حقوقی این کودکان در قوانین کشورمان چگونه است؟

در این مقاله به جنبه های شرعی و شرعی این موضوع می پردازیم.

لقاح مصنوعی چیست؟

تلقیح به معنای لقاح و لقاح به معنای حاملگی است.

لقاح مصنوعی به فرآیندی اطلاق می شود که طی آن یک زن بدون داشتن رابطه جنسی با همسرش باردار می شود. در این روش اسپرم از طریق ابزار پزشکی وارد رحم زن شده و با تخمک متحد می شود. این فرآیند از طریق روش های مختلف قابل انجام است.

به عنوان یکی از پیشرفت های علمی در زمینه پزشکی، لقاح مصنوعی به امیدی جدید برای بسیاری از خانواده های مبتلا به ناباروری تبدیل شده است. این روش نه تنها از نظر پزشکی، بلکه از نظر حقوقی نیز توجه بسیاری را به خود جلب کرده است. والدینی که از این روش برای بچه دار شدن استفاده می کنند ممکن است با چالش های قانونی مختلفی روبرو شوند که باید بررسی شوند و قوانین خاصی وضع شوند.

وضعیت حقوقی فرزندان حاصل از لقاح مصنوعی موضوعی است که باید با توجه به توصیه های حقوقی خانواده و همه جوانب آن به دقت مورد توجه قرار گیرد. این شامل مسائل مربوط به هویت، حقوق و وظایف والدین و همچنین مسائل ارث می شود.

انواع روش های لقاح مصنوعی

روش های لقاح مصنوعی متفاوت است و بسته به علل مختلف ناباروری در زوجین استفاده می شود. ناباروری می تواند ناشی از مشکلاتی در زن یا مرد باشد، از جمله اسپرم ضعیف، تخمک ضعیف یا بسیاری از عوامل دیگر. به همین دلیل روش های مختلفی برای لقاح مصنوعی وجود دارد. از جمله روش های شناخته شده لقاح مصنوعی می توان به موارد زیر اشاره کرد:

لقاح اسپرم شوهر با تخمک زن

در این روش از اسپرم شوهر برای لقاح تخمک زن قانونی خود استفاده می شود.

تزریق اسپرم به مردان خارجی

اگر نطفه شوهر ضعیف باشد می توان از اسپرم مرد دیگری برای لقاح زن استفاده کرد.

انتقال تخمک به رحم زن دیگر

اگر رحم زن نتواند جنین را در خود جای دهد، تخمک بارور شده به رحم زن دیگری منتقل می شود.

اهدای زیگوت

در این روش زیگوت (مخلوطی از تخمک و اسپرم) به رحم زن منتقل می شود.

اهدای جنین

در این روش جنین ایجاد شده در آزمایشگاه به رحم زن منتقل می شود.

استفاده از رحم جایگزین

در این حالت، جنین در رحم زن دیگری رشد می کند که نقش ناقلی برای جنین دارد.

لقاح مصنوعی در حقوق ایران

در ایران تا همین چند سال پیش بحث های قانونی زیادی در مورد اهدای جنین وجود داشت. اما در سال 1382 قانون نحوه اهدای جنین به زوج های نابارور تنظیم شد. این قانون تنها یکی از روش های فوق را تصویب کرد. اما باید توجه داشت که این قانون در مقایسه با قوانین مشابه سایر کشورها دارای ایرادات و چالش های حقوقی فراوانی است.

این کاستی ها به این دلیل است که قوانین ایران بر اساس شرع و اسلام است. بنابراین در این قانون کاستی ها و محدودیت هایی وجود دارد که باید مورد توجه قرار گیرد.

یکی از مشکلات اساسی این قانون عدم اشاره به مواردی مانند اهدای اسپرم، استفاده از رحم جایگزین، اهدای تخمک و سایر روش های تولید مثل مصنوعی است. قانون اهدای جنین را تنها یکی از موارد لقاح مصنوعی می داند و شامل سایر روش ها نمی شود.

بر اساس مشاوره حقوقی، این موضوع بیانگر لزوم بازنگری و به روز رسانی قوانین جاری به منظور پاسخگویی همه جانبه به مشکلات و نیازهای زوج های نابارور و حمایت از فناوری های پیشرفته در زمینه باروری است.

وضعیت حقوقی فرزند متولد شده از نطفه و تخمک زوجین

در این روش اسپرم شوهر با تخمک زن ترکیب می شود. گاهی اوقات به دلیل بیماری یا مشکلات طبیعی در لوله اصلی، این جمع آوری در آزمایشگاه انجام می شود و سپس تخمک بارور شده برای رشد نوزاد به رحم زن منتقل می شود.

در صورتی که لقاح مصنوعی با تزریق اسپرم شوهر به همسر قانونی وی انجام شود، در قوانین و شرع ایران اشکالی ندارد و فرزند حاصل از آن مشروع و از کلیه حقوق مشروع و قانونی والدین برخوردار است.

مواد 1158 و 1159 قانون مدنی ایران امور مربوط به نسب طفل را مقرر می دارد. نسب فرزند از طریق خویشاوندی بین زوجین مشخص می شود، اما در موارد لقاح مصنوعی، اکثر فقها و علما این روش را جایز می دانند.

شرط اساسی، رعایت موازین شرعی و تواضع خانواده است. از نظر فقها این موضوع مشروع است و فرزند ناشی از آن نیز مشروع است. طبق شرع، نوزاد از شکم زن متعلق به مادرش است و ارث بین او و بستگانش از طرف مادر انجام می شود. آیه دوم سوره مجادله نیز مؤید این موضوع است و برخی از فقها نیز چنین فتوا را صادر کرده اند.

از آنجایی که ماده 861 قانون مدنی عوامل نسب و سبب را از دلایل ارث ذکر کرده است، این دسته از فرزندان مشمول قانون ارث هستند. زیرا نسب فرزند یکی از عوامل اساسی ارث است. فرزندی که به عنوان فرزند مشروع پدر و مادر شناخته شود از بستگان خود ارث می برد و به اقارب او نیز ارث می برد. البته به شرطی که دلایل ارث موجود باشد.

ماده ۸۷۵ قانون مدنی نیز شرط ارث را به شرح زیر مقرر می دارد:

برای ارث بردن باید وارث در زمان فوت وارث زنده باشد. اگر وارث جنین باشد در صورتی ارث می برد که جنین در زمان فوت ورثه تشکیل شده و زنده به دنیا بیاید هر چند بلافاصله پس از تولد بمیرد.

در لقاح مصنوعی، اگر نطفه شوهر قبل از مرگ با تخم زن ترکیب شود و نطفه تشکیل شود، طفل زنده که از این نطفه به دنیا می‌آید مانند سایر فرزندان طبیعی از ارث برخوردار است. اما اگر نطفه بعد از فوت شوهر تشکیل شود، فرزند از پدر ارث نمی برد.

این موضوع سوالی را مطرح می کند: با توجه به رابطه خونی و ژنتیکی فرزند و پدر و اهدای اسپرم پدر به آزمایشگاه به منظور ایجاد فرزند، چرا این فرزند از ارث محروم است؟

هزینه های کودکان متولد شده از طریق لقاح مصنوعی

طبق ماده 1196 قانون مدنی اقارب در خط عمودی صعودی و نزولی باید یکدیگر را حمایت کنند. به عبارت دیگر نفقه به فرزندان حاصل از لقاح مصنوعی که با نطفه شوهر به دنیا می آیند مانند فرزندان حاصل از رابطه زناشویی تعلق می گیرد.

در این صورت هزینه های زندگی، تحصیل، حضانت و تربیت فرزند به عهده پدر و در صورت فوت او بر عهده جد پدری است.

تزریق اسپرم برای مردان خارجی و نظرات مختلف

وقتی مردی به دلیل ناباروری نتواند اسپرم تولید کند، روش لقاح زن با تزریق اسپرم مرد خارجی است. این روش مورد بحث قرار گرفته و نظرات علما و فقها متفاوت بوده است.

در مورد کودکان حاصل از لقاح مصنوعی بین دو غریبه، قوانین بیشتری بر آنها تاکید دارد و منع قانونی برای آنها وجود ندارد. در واقع این نوع لقاح مصنوعی مشروع تلقی می شود و فرزند نامشروع محسوب نمی شود.

وضعیت حقوقی کودک متولد شده از اهدای تخمک

اهدای تخمک نیز بخشی از فرآیند IVF است. در این روش در صورت ناکافی بودن اسپرم مرد از تخمک خارجی ماده استفاده می شود. علمای دین بر این رویکرد اتفاق نظر دارند.

بر اساس ماده یک نظام اهدای جنین، مراکز تخصصی ناباروری می توانند جنین های حاصل از لقاح آزمایشگاهی را به زوج های قانونی و قانونی منتقل کنند که این امر با رعایت موازین شرعی انجام می شود. پس از کسب رضایت کتبی از همسران، جنین به رحم زنی که عقیمی او تایید شده است منتقل می شود.

قوانین مشخصی در مورد ارث و انتقال فرزند حاصل از این روش به صاحب تخمک یا صاحب اسپرم وجود ندارد.

وضعیت حقوقی فرزند متولد شده از رحم اجاره ای

رحم اجاره ای روشی است که از طریق آن تخمک از سلول های جنسی زن و شوهر به رحم شخص ثالث منتقل می شود و پس از تولد فرزند به والدین اصلی تحویل داده می شود.

در نظام حقوقی ایران این روش باروری توسط قوانین خاصی تنظیم نشده است. بنابراین استفاده از اصول و قوانین حقوقی مرتبط مانند قانون نحوه اهدای جنین به زوج های نابارور ضروری است.

به گزارش وکیل آنلاین، در این صورت قراردادی بین دو طرف منعقد می شود که حامل نطفه متعهد می شود فرزند را برای زوج متقاضی حمل کرده و پس از تولد به آنها تحویل دهد. این معامله ممکن است با دریافت پول یا با انگیزه انسان دوستانه از بستگان همسران انجام شود.

ماده 10 قانون مدنی به صحت این قراردادهای خصوصی اشاره می کند و می گوید به شرط عدم مخالفت صریح با قانون صحیح است.

این کودک نیز کاملاً از نظر ژنتیکی متعلق به والدینش است و از آنها ارث می برد. او تمام حقوق قانونی یک کودک مشروع را دارد.